Öğrenmek İstediğini (Doktora Sor)

Doktora Sor

Merhaba arkadaşlar bu sayfada varis hastalığı ve tedavisine dair en sık sorulan soruları ve yanıtları bulacaksınız. Soru ve yanıtları kısa kısa olması nedeniyle tek sayfada yer vermeyi uygun gördük, sayfada yer alan bilgileri inceleyerek sorunuza yanıt bulabilirsiniz. Merak ettiğiniz konu burada yer almıyorsa sorunuzu aşağıdaki yorum formundan iletebilirsiniz. IDEA’da görev yapan kalp damar cerrahisi uzmanı hekimler yanıt vermektedir.

Varis Soruları

Varis Genetik mi?
Evet değerli arkadaşlar damar genişlemesi genetik bir hastalık olup, anne babada bu hastalık olması sizleri de riskli hale getirmektedir. Özellikle annesinde böyle bir sağlık sorunu olanlar dikkat etmelidir. Koruma önlemi olarak ayakta uzun süre sabit çalışacak işlerden kaçınmalısınız. Hareketli bir yaşamı alışkanlık haline getirmelisiniz.

Bacakta Uyuşma Yapar mı?
İlk başlarda ciddi anlamda şikayetlere neden olmayan genişlemiş damarlar orta ve kalın dereceye ulaşması halinde bacaklarda uyuşma başta olmak üzere ağrı, kaşıntı ve kramp gibi ciddi şikayetlere neden olmaktadır.

Nasıl Beslenmeliyim?
Damar genişlemesi hastalığının beslenme gıdalar ile alakası olmadığı için bu konuda sizlere herhangi bir öneri yada kısıtlama getirme olasılığı yoktur. Fakat kabızlığa neden olan acı ve çok baharatlı gıdalardan uzak durmalısınız.

Sağlığıma Zararı Var mı?
Ölümcül yönden bakarsak varis hastalığında ölümler çok sık yaşanmaz fakat ilerleyen süreçte kişiye ciddi sıkıntı yaşatır. Bunlar ağrı, kramp ve ilerledikçe damar çatlamasına bağlı kanama ve bacaklarda iyileşmesi güç yaralara neden olmaktadır. Bu yaralar sizi yatağa mahkum edebilir. Yani geç kalınmadan tedavi edilmesi gerekir.

Cinselliği Etkiler mi?
Damar genişlemesi sadece bacaklar ile sınırlı kalmadan eller, göbek ve hatta kadınlarda vajinal erkeklerde testis bölgesinde görülmektedir. Kadınlarda görülen vajinal varisler herhangi bir sıkıntıya neden olmazlar. Erkeklerde görülen ve Varikosel adı verilen sorun ise ilerledikçe sperm sayısını azaltması nedeniyle kısırlığa neden olabilir.

Muayene İçin Hangi Doktora Gitmeliyim?
Damar genişlemesinden şüpheleniyorsanız gitmeniz gereken bölüm Kalp Damar Cerrahisi olup, İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa’da yaşıyor yada gelme imkanınız varsa IDEA Klinik şubelerinde ücretsiz muayene imkanı sunulmaktadır.

Tedavisi Nasıl Yapılır?
Öncelikle cerrahi müdahale gerektiğini yani bir cerrahın tedavi etmesi gerektiğini bilmeliyiz. Bu durumda ilaç, krem, bitkisel karşım ve hatta varis çorabı ile tedavi olma imkanı yoktur. Cerrahların yapacağı işlem ise çalıştığı kurumun teknolojisi ve kendi tecrübesine göre ameliyatsız tedavi yöntemleri ya da ameliyat uygular. Size önerim ameliyatsız yöntemleri tercih etmeniz olacaktır. Sadece 10 dakika içinde sağlığınıza kavuşursunuz.

Varis Çorabı Kullanmak Gerekir mi?
Bildiğimiz çoraplardan tek farkı daha baskılı bir yapısı olmasıdır. Bu bası ile genişlemiş damarı toplamaktadır. Bu şekilde hastalığın ilerlemesi yavaşlar ve şikayetler kısmen azalır. Fakat hastalıkta iyileşme yada ortadan kalkma oluşmaz. Biz sadece gebelik döneminde tedavisi mümkün olmayan hamile kadınlara öneriyoruz.

Polisliğe Engel mi?
Varikoz venleri olanlara engel çıkarmaktadır. Burada sizlere önerimiz ameliyatsız tedavi yöntemi ile kurtulmanızdır. Çünkü ameliyat olmanız halinde kalan iz yine sıkıntıya neden olacaktır.

Sülükle Tedavi Edilir mi?
Maalesef en hatalı işlemlerden biride sülük denen hayvanla kan emdirmek olup, kesinlikle hiç bir faydası olmayacaktır. Çünkü sorun kanın emilmesi vs değil, sorun toplardamarda ortaya çıkan fonksiyon bozukluğudur.

Lazer Tedavisi Yan Etkileri Var mı?
Cilt üzerinden uygulanan tedavilerden biri olup, etkisi oldukça azdır. Sadece kılcal damarların tedavisinde uygulanabilir. Yan etkisi 0 denebilir. Yani herhangi bir korku yaşamanıza gerek yoktur.

Varis Yastığı Ne İşe Yarar?
İlerleyen süreçte bacaklarda ağrı kaçınılmaz hale gelecektir. Genelde akşamları ortaya çıkan bu sorundan doğal bir şekilde kurtulmak için uzanıp bacaklarınızı 15-20 cm yukarıda tutmanız gerekir. Tabi ki bacaklarınızın altına destekleyici bir unsur koymazsanız en fazla 5 dakika dayanabilirsiniz. Bu ürün bacaklarınızın altına koyup, kan akışını hızlandırarak ağrıdan kurtulmayı sağlar. İsterseniz normal yastıkta kullanabilirsiniz. Amaç bacaklarınızı bir süre yukarıda tutmaktır.

Yürüyüş ve Spor Yapmaya Engel mi?
Kesinlikle engel olmadığı gibi ayrıca hastalar daha fazla yürüyüş ve spor yapmaları gerekir. Günlük 30-45 dakika düzenli yürüyüş kan akışını düzenleyeceği için bacak ağrılarından kurtulmanızı sağlayacaktır.

Varis Ameliyatı Nasıl Olur?
Bundan 10 yıl öncesine kadar neredeyse tek tedavi ameliyat olduğu söylenebilir. Fakat 2003 yılında keşif edilen lazer uygulaması ile birlikte ameliyatsız tedaviler geliştirilmiştir. Lazer ile başlayan süreç daha da gelişmiş olup, Köpük ve Skleroterapi ile tüm genişlemiş damarların ameliyatsız yapılmasına olanak vermektedir. O nedenle ameliyat olmak zorunda değilsiniz. Maalesef kamu hastanelerinde bu imkanlar olmadığı ve hasta yoğunluğu fazla olduğu için halen ameliyat yapılmaya devam ediyor. Ameliyatta esas olan kalın damarın vücuttan çıkarılmasıdır. Sadece kalın venler tedavi edilmektedir.

Varis Görünümünü Azaltan Krem Var mı?
Piyasada bir çok ürün bulunmaktadır. Hiç bir etkisi ve bilimselliği olmayan bu ürünler insanların umutlarını çalmakla kalmıyor aynı zamanda sağlıkları ile oynamaktadır. Krem hastalarda hiç bir olumlu etkisi yoktur.

Hacamat İşe Yarar mı?
Kirli kan aldırma şeklinde uygulanan hacamat varis hastalarında bilimselliği yoktur. Çünkü sorun kanda değil, sorun toplardamarlar ve onun içerisinde yer alan kapakçıklar ile alakalıdır. O nedenle kan aldırmak vücudunuzun ihtiyacı olan kan değerlerinin düşmesine neden olur.

Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Hastaların en çok merak ettiği hususlardan biride varis tedavi edilmezse ne olur? olmaktadır. Daha doğrusu merak edilen öldürür mü şeklinde olmaktadır. Bu konuda rahat olun ölüme neden olan bir hastalık değildir. Fakat kişiyi şikayetleri ile canından bezdiren bir hastalıktır. Başta ağrı ile başlayan şikayetler yerini kramp, kanama ve bacak yaralarına bırakır. Ülser dediğimiz bu durum maalesef sizi yatağa mahkum edebilir.

Genişlemiş Damarlar Zamanla Geçer mi?
Kılcal damar ve toplardamar genişlemesi olarak bilinen hastalığı 2 gruba ayırmak gerekir. Kadınlarda daha fazla görülen bir sorun olup, bunun nedeni genelde hamile kadınlarda kılcal damar çatlamasının daha fazla görülmesi ile alakalıdır. Hamile kadınlarda hormonal dalgalanma ile ortaya çıkan bu durum genelde doğum sonrası kaybolma olasılığı bulunmaktadır. Tekrar belirtmek gerekirse sadece gebelik durumu olan kadınlar ve kılcal damarlar içindir. Toplardamar genişlemesi yani asıl varis hastalığı hiç bir şekilde kendi kendi geçmez ve sürekli ilerler.

Aradığınız Cevabı Bulamadıysanız Doktora Sorun
Yukarıda yer alan soru cevaplar en sık sorulanlar arasında seçilmiş olup, sizin için tatmin edici değilse sizde aşağıda yer alan soru ve yorum formundan öğrenmek istediğiniz hususu kalp damar cerrahisi uzmanlarımıza sorabilirsiniz.

Arayın Bilgi Verelim
Sizlere sunduğumuz bir diğer alternatif ise telefonla bilgilendirme olup, klinik telefonlarımızı sabah 08:00 ile akşam 24:00 saatleri arasında arayarak bilgi alabilirsiniz.

211 Yorum

  1. Bacaktaki ilerlemiş varis erkekte cinselliği etkilermi
    Op Dr Nihat Aydın
    kesinikle ilişkisi yok

  2. hocam 36 yaşıntayım 1 aydır vucutumdaki damarlar belirginleşmeye başlatı.özellikle ayaklarımda belirginlikler artı.damarlarımda yanma hissi oluyor.kalp ve damar cerrahisine gittim ultrosonografi çektiler bana bişey yok dediler beyaz tenli olduğundan damarların belrigin dediler. beyaz tenliyim ama damarların bu kadar belrgin değil ve yanma olmuyordu onlarda acaba varislerimmi var.bu konuda bilgilendireiblirmisiniz beni teşekkürler….
    Op.Dr.Eren ANĞ
    Size yardımcı olabilmek için en yakın IDEA a gitmeniz yeterlidir.

  3. Mrb ii günler ben lazer ameliyatı ile ilgili bi soru sorcaktım varis olan damarlar deliniyor içine küçük lazer tüp sokuluyor sonra ultrason görüntüleri ne bakılarak bu damar içten lazerle yakılır ve kapatılıyor peki bu damar tamiri ediliyor yoksa iptalmi ediliyor yani bu damar tamamen kapatiliyormu yoksa tamirmi ediliyor yoksa varis olan bölge tamamen iptali ediliyor lütfen cvp teşekkürler
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Varis tedavilerinin tamamında varis olan damar yok edilir.Ya ameliyatla alınıp vücuttan dışarı atılır.Yada laser,radiofrekans,köpük gibi yöntemlerle yakılarak yok edilir.Köpük bunlardan uygulama kolaylığı ve sonuçları itibariyle en iyisidir.

  4. hocam selamlar sorumuz şu şekilde sol common femoral ven,sol süperfisial femoral ven ve sol popliteal ven lümen içerisinde,proksimal kesimde daha belirgin olmak üzere lineer ekojen cizgilenmeler ve yer yer duvara impakte trombüs materyali izlenmiş olup renkle dolum düzensizdir kompresyona yanıt kısmen zayıftır DVT sekeli.incelenen venöz yapılarda sol SFV sol popliteal ven ve sol safenofemoral bileşkede valsalva boyunca devamlı belirgin reflü akım izlendi.sol VSM dilate ve tortuoz seyirlidir.sol uyluk distal ve sol kruris medialde VSM ile ilişkili nontromboze variköz venler izlendi.sol kruris proksimal ve orta kesimde dilate perforan ven izlendi….annem 55 yaşında cevplarsanız seviniriz başarılar dileriz…
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Merhaba, öncelikle annenizin daha önce geçirilmiş derin toplar damar tıkanıklığı(DVT) mevcut olup,öncelikle bir kalp ve damar cerrahisi polikliniğinde kan sulandırıcı tedavinizin düzenlenip takip edilmesi gerekir,tıkanıklık (trombüs=pıhtı)durumu geçtikten sonra yüzeyel toplar damar yetmezliğinizin(varis) tedavi edilmesi uygun olur.Geçmiş olsun.

  5. ULTRASON SONUCUM

    ALT EKSTREMİTE VENÖZ SİSTEM RDUS TEK TARAFLI
    SAĞ ALT EKSTREMİTE VENÖZ SİSTEM RDUS

    ana femoral,derin femoral ven,femoral cen,popliteal ven ve dalları ile büyük-küçük safen venler açık lümüne sahiptir.

    tanımlanan venlerde normal venöz akım paterni mevcuttur.
    lümende trombüs saptanmamıştır.
    kompresyone yanıt olumludur.
    safenofemoral bileşkede valvalsa ile grade IV reflü akım izlenmiştir.majör safen ven çapı uyluk seviyesinde 8.1 mm olarak ölçüldü.
    derin venöz yapılarda valvalsa ile reflü akım izlenmemiştir.
    diz ve kruris seviyesinde dilate yüzeysel variköze venler izlenmiştir.

    SAFENOFEMORAL BİLEŞKEDE VALVALSA İLE GRADE IV reflü AKIM İZLENMİŞTİR.MAJÖR SAFEN VEN ÇAPI UYLUK SEVİYESİNDE 8.9 MM OLARAK ÖLÇÜLDÜ.

    DİYE DEVAM EDİYOR.AMELİYAT OLMALIMIYIM

    Kliniklerimizde ameliyatsız (köpükle) garantili bir şekilde tedavi edilirsiniz.

    • ÜCRETLENDİRME NASIL OLUYOR.SİGORTANIN KARŞILADIĞI KISIM VARMI
      Op.Dr.Eren ANĞ
      Kliniklerimizde varis muayenesi ücretsiz olup Tedavi varisin yoğunluğuna göre 400-8000tl aralığındadır.SGK lılara %50 indirim yapılmaktadır.

  6. Hocam 1 yasındaki oğlumda 2mm lik yüzeysel damar genişlemesi tespit edildi. Doktor geriye kaçısı olmadıgı için varis degil dedi. Sag bacağında.diz altında.pıhtılasma da yok. Tedavi öneriyormusunuz. Ve bu büyüdükçe varise dönüşür mü artar mı
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Aşağıdaki mail adresine yada WhatsApp numarasına bir resim gönderebilirseniz size daha çok yardımcı olabiliriz.
    ideaklinik@gmail.com
    WhatsApp:0532 463 96 82

  7. İyi Günler ; dizimin arka tarafındaki damar belirginleşmesi sebebiyle doktora gittim renkli doppler sonucumu değerlendirirseniz çok sevinirim.Yaşım 27 oturarak çalışıyorum. B mod gri skala incelemede,her iki ana femoral ven, derin femoral venin görüntülenebilen proksimal kesimleri, yüzeysel femoral ven, popliteal ven, anterior ve posterior tibial ve paraneal venlerin görüntülenebilir kesimleri normal kalibrasyonda olup, duvar yapıları düzenli izlenmektedir.venlerin kompressibiliteleri tamdır.Tanımlana venöz yapılarda renkle dolum tam olup,augmentasyona yanıt normalve augmentasyon ile dolumları da tam izlenmektedir.Sol alt ekstremede erekt pozisyonda uyluk posteriorunda çapı 2,5 mm ölçülen yüzeyel dialete venöz yapı izlendi(safena magnanın posterolateral dalı?).Bu düzeyde distal kompresyon metodu ile reflü akım izlenmedi. Derin ve yüzeyel venöz sisteminde (safenamagna ve parvada) valsalva menevrası ile belirgin patolojik reflü akım saptanmamıştır. Sonuç:So alt ekstremitede uyluk posteriorunda safena magnanın posterolateral dalında çapsal ektazi. Bu sonuçlara göre doktorum ameliyeat önermedi ve varis çorabı vermedi siz ne öneririsiniz. Cevabınız için şimdiden teşekkürler
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Basit bir varisiniz var.İsterseniz kliniğimizde sizi tedavi eder bu sıkıntınızdan sizi kurtarırız.

  8. Iyi gunler bende venoz yetmezligi baslangici cikti varis olusumu ailemdede varis var benim. Benim sorum ben spor yapiyorum agirlik halter kaldiriyorum bacak icin ağırlık da calisiyorum ve ertesi gun ayaklarımda agrilar olusuyor. Bu durum varis icin sakincaligimi faydalimi agirlik kaldirmam
    Op.Dr.Nihat AYDIN
    Varis için ağırlık kaldırmanız uygun bir spor değildir.

  9. Merabalar geçenlerde doppler çektik sonuç : sağda vsp kalibrasyonu 7,3mm ölçülmüş olup sağda vsp de valsalva boyunca reflu akimi izlenmiştir.
    Solda yüzeysel femoral bende valsalva manevrasi ve valsalva boyunca reflu akim izlenmiştir yaziyo sizce ameliyat olmalimiyim ne yapayim şimdiden tşk ???
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Mahir bey,kliniklerimizde varisiniz hangi boyutta olursa olsun ameliyatsız tedavisi yapılmaktadır.İşinize gücünüze devam ederiken 2-3 gün içinde tedaviniz bitirilmektedir.

  10. GÜNAY TEZGİDER

    iyi günler
    muayene ve köpük tedavisi düşünüyorum. Kalp damar cerrahı derin damarlarda birşey yok dedi.
    Size sormak istediğim köpük tedavisinde bacağa enjekte edilen ilacın içeriği nedir? yan etkileri nelerdir?selamlar ve sevgiler
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Merhaba,köpük tedavisinde kullandığımız ilaç ‘Aethoxysklerol’isimli bir ilaç olup varisi oluşturan damarın içine enjekte edildiğinde varisli damarı yakarak yok eden bir ilaçtır.İlaç böbrekler yoluyla atılır,vücuda herhangibir yan etkisi yoktur.Kliniğimizde köpük tedavisini hastalarımızın kilosuna göre günlük belirli dozlarda uygulamaktayız.Geçmiş olsun.

  11. Ben yeni doğum yaptım normal yaptığım doğum sonrası şiddetli kanama nedeniyle ameliyata alındım vedamarlarim dikildi yani bir nevi ölümle burun buruna geldim şimdi bu dikişler normal hayatımı ne kadar etkiler ne yapmalıyım
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Dikişlerden dolayı hayatın olumsuz etkilenmez.

  12. merhaba annemde varis var agrıdan duramıyor ayaklarını katlamada zorluk çekiyor ama ilaçlara karşı alerjisi var o köpük yöntemi veya diğer yöntemlerin alerji yapma durumu nedir
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Annenizi getirdiğiniz zaman test yaparız.Allerjik bir durum varsa ona uygun bir tedavi yöntemi seçeriz.

  13. skloterapi yaptırdıktan ne kadar süre sonra denize girebilirim? teşekkürler..
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Bizim kliniğimizde yapıldıktan 10(on) dakika sonra denize girebilirsiniz.

  14. merhaba hocam benim diz altından ayag bileğine kadar ağrım var doppler sonucum şöyle-bilateral cfv de grade 1 yetmezlik
    bileteral smv de grade 1yetmezlik.

    tedavisi varmıdır ne yapmalıyım?şimdiden teşekkür ederim.
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Doppler raporunda ağrıyı izah edecek bir varis gözükmüyor.Muayene bulgusuda önemlidir.Kliniklerimizde muayene ücretsizdir.

  15. sayın hocam yazacağım raporun anlayacağım şekilde izahını yaparmısınız teşekkür ederim.
    her iki alt ekstreminitede cfv,sfv,dfv,popliteal,tibialis anterior,tibialis posterior,pereneal venlerde kopresyon testi,augmentasyon testi yanıtları pozitif alınmıştır.ven duvarları düzgündür ve türembüs ekojenitesi görülmemiştir.venlerde venüs dalga fermasyonu solunumla modüle izlemektedir.bilateral derin venöz sistemde valsalva manevrasında her iki cfv de 1 reflü kan akımı oluştu.cfv valvulleri sfj ninin bilateral 23 mm üstünde görüldü.

    her iki ssfena magna venleri çapları 6mm ölçülmüştür.damar kompresyon ve augmentasyon testleri yanıtı pozitiftir.ven duvarları düzgündür ve türebüs ekojenitesi saptanmamıştır.her iki vena safena magnada valsalva manevrasında grede 4 reflü kan akımı oluştu.

    bilateral kıruris düzeyinde yüzeyel venlerde genişlemeler saptanmıştır.

    bilateral kururis düzeyinde kominikan venlerde kan akımı yönleri redrograd görülmektedir.

    sonuç:
    bilateral cfv de grade 1 yetmezlik.
    bilateral smv de grade 4 yetmezlik.
    bilateral kominikan yetmezlik.
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Bu doppler raporuna göre yüzeyel toplar damarında varis var.Tedavi olabilirsiniz.Kliniğimizde köpük+RF ile sizi ameliyatsız tedavi ederiz.

  16. Mrb hocam hamilelikte ilac kullanila bilirmi ve bir tedavisi varmi bu varisin hocam gece hic uyumuyorum ve sisme oluyor bazen yataktan bele kalkamiyorum hocam ayaklarimi her gun havaya kaldiriyorum hala agriyor yani bos hocam bir tedavisi varsa mutlaka yapacam cunku agrisi hic cekilmiyor istanbula kadar geldim hocam gene anlamadilar agrimi hocam
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Biraz daha sabırlı ol.Zahmetini çektiğin çocuğa zarar verebilirsiniz.Doğumu takiben gel tedavi edelim.Bu arada varis çorabı ile idare et.

  17. Mrb hocam ben 23 yasindayim 19 yasindan beri bu varislerden cok cektim hangi doktora gittiysem bir sey bulmadilar benim kisi ic varis ve agrisina dayanacak gucum kalmadi suan 7 haftalik hamileyim ve agrisi daha cok atti ve ne yapacagimi bilmiyorum ne yapsam agrisi gecmiyor bazen ayaklarimi kesmek bile istiyorum agrisindan bana doktorlar ic varis kotu demislerdi gercekten agrisi cekilmiyor hocam ne yapabilirim geceleri uyumak bile haram bana cok sizliyor hocam
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    7 haftalık hamilelik ağrıyı bu kadar tetiklemez.Siz öncelikle bir kalp damar cerrahına muayene olunuz.Kliniklerimizde muayene ücretsizdir.

  18. Selam hocam benim sol bacagimda kasiktan asagiya kadar kalin diye tabir edilen varisten var bunun tedavisi ne kadar surer yataga mahkum kalirsin 1 ay diyorlar acaba boyle bir sey varmi
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    2-3 seansta tedavi ederiz.Tedavi olduğunuz gün bile işinize devam edebilirsiniz.

  19. doktor bey kolay gelsin.Sonucum şöyle: valsalva manevrası ile sağ vsm , cfv ve sfv proksimalinde manevra ortasına kadar, sol vsm ve cfv proksimalinde minimal reflü akımlar izlenmektedir.Değerlendirmenizi rica edicem teşekkürler…
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Bu raporda önemli bir şey yoktur.Ancak muayene sonucu önemlidir.

  20. valsalva manevrası sırasında sağ vsm sag cfv sag pv reflu akım izlenmiş olup patolojik reflü akım saptanmamıstır

    sağ VSM proksimilde 12mm dizüstünde 7.5 mm dizaldinda 8.5 mm olup dizaltindan ayrilan geniş variköz venler izlendi

    aqfanektomi+ pake yaziyor raporda

    askerim gatada tedavi olcam bu rapora göre acık ameliyatmi olacağım acıklarsanız sevinirim hocam
    Op. Dr. Orhan Coşkun
    Kliniğimizde sizi ameliyatsız tedavi yaparız.Ancak raporu yazan doktor açık ameliyat önermiş.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir